Bodhidharma, lalka Daruma i świątynia Shorinzan w Takasaki

Kim był legendarny Daruma?

Daruma

Bodhidharma, zwany w Japonii Darumą był mnichem buddyjskim, żyjącym prawdopodobnie na przestrzeni V i VI wieku. Nie ma wiarygodnych zapisów historycznych potwierdzających jego pochodzenie oraz ścieżkę życia, ale zarówno w Chinach jak i Japonii jest on uważany za jednego z czołowych buddyjskich patriarchów, założyciela buddyzmu chan, który w Japonii nazywany jest buddyzmem zen.

Według źródeł chińskich, znacznie bardziej ortodoksyjnych niż te, upiększane niezliczonymi legendami z Japonii, Bodhidarma był synem króla Brahmana z południowych Indii. Studiował pod kierunkiem indyjskiego patriarchy Hannyatara, osiągnął satori (jap.) czyli oświecenie, a następnie został wysłany do Chin, by tam rozpowszechniać nauki mahajany. Po długiej podróży dotarł na dwór dynastii Liang w Nanking i spotkał się z cesarzem Wu (Liáng Wǔdì 梁武帝).

Podczas rozmowy z pobożnym monarchą, który był jednym z najbardziej żarliwych mecenasów buddyzmu w Chinach, powiedział, że jego uczynki: budowanie świątyń, wyświęcanie mnichów, rzeźbienie posągów Buddy i kopiowanie sutr nie mają żadnej wartości karmicznej. Cesarz był zaskoczony i prawdopodobnie zirytowany, więc Bodhidharma szybko uciekł, kierując się na północ do świątyni Shaolin na górze Song. Tam także nie został ciepło przyjęty. Jego nauki i praktyki medytacyjne zostały uznane za zbyt ekstrawaganckie. Bodhidharma odszedł więc z klasztoru i przeniósł się do pobliskiej jaskini, w której spędził 9 lat na medytacji twarzą do ściany.

Tak narodziła się praktyka zazen (jap. siedzieć w zen), forma medytacji bez obiektu, która w Japonii często odbywa się w pozycji siedzącej twarzą do ściany. Istotą zen jest „uważna obecność w tym, co jest takie, jakie jest” czyli życie tu i teraz, doświadczanie warunków ciała i umysłu bez porównywania z doświadczeniami z przeszłości.

Japończycy upiększyli ten epizod z życia Darumy różnymi legendami. Jedna z nich głosi, że podczas dziewięcioletniej medytacji w kompletnym bezruchu, członki mnicha skurczyły się, zeschły i odpadły. Stąd forma laki Daruma, bez rąk i bez nóg. Inne podanie mówi, że po siedmiu latach medytacji Bodhidharma nagle zasnął. Był tak zirytowany tym faktem, że obciął sobie powieki. W miejscu, gdzie powieki upadły na ziemię wyrosły krzewy herbaty. Wiadomo jest, że herbata do Japonii trafiła właśnie dzięki buddyjskim mnichom, którzy odkryli, że spożywanie jej przed medytacją zapewnia jasność umysłu i nie powoduje senności.

Niektórzy przypisują Bodhidharmie stworzenie podstawowych kanonów walki Shaolin Kung Fu, ale te informacje są współcześnie podważane. Wśród sceptycznie nastawionych do nauk Darumy mnichów z klasztoru Shaolin, tylko jeden chciał zostać jego uczniem. Podobno stał przez tydzień przed jaskinią, do pasa w śniegu, żeby zwrócić na siebie uwagę mistrza. Następnie odciął sobie lewe ramię, żeby zademonstrować swoją determinację do osiągnięcia oświecenia.

Mnisi z klasztoru Shaolin dwa razy próbowali otruć Darumę. Trzecim razem mnich świadomie przyjął truciznę i zmarł w wieku 150 lat. Jego ciało zostało złożone w grobowcu w jaskini. Jedno z chińskich podań mówi, że widywano go jednak w okolicznych lasach spacerującego boso i trzymającego w dłoni jednego sandała. Chcąc sprawdzić, czy te opowieści są prawdziwe, odkryto jego grobowiec i znaleziono ciało z jednym butem. Bodhidharma jest odtąd uważany za typ taoistycznego nieśmiertelnego, który udawał własną śmierć.

Japończycy twierdzą, że Daruma nie zmarł w chińskich górach, tylko udał się do Japonii, by tam krzewić nauki zen. Jego podobizny malowane zwykle tuszem znajdziemy w wielu świątyniach buddyjskich na terenie Japonii. Portrety podkreślają obcy, indyjski wygląd Darumy. Najczęściej przedstawiany był jako mężczyzna z krzaczastymi brwiami, brodą, dużym nosem, wydłużonymi uszami (symbol oświeconych istot), okrągłymi kolczykami i wielkimi oczami bez powiek. Najstarszym zachowanym portretem Darumy jest wiszący w świątyni Kōgaku-ji 向 嶽 寺 (miasto Kōshū, pref. Yamanashi) zwój datowany na około 1260 r. Słynne są także XV wieczne portrety autorstwa Shōkei 祥啓, które znajdziemy w wielu świątyniach w Kyoto, m.in. w Nanzenji i Tenryuji.

Bodhidharma

Lalka Daruma, talizman przynoszący szczęście.

Czerwone, okrągłe lalki Daruma, bez pomalowanych oczu możemy zobaczyć w przyklasztornych kramach i sklepach z pamiątkami w całej Japonii. Są współcześnie uważane za talizman zapewniający powodzenie w biznesie, małżeństwie, polityce i innych przedsięwzięciach.

Często określane są jako lalki-akrobaci, ponieważ przewrócone na bok natychmiast powstają. Ta cecha związana jest z japońskim przysłowiem: Nana Korobi Yaoki 七転び八起き (Jeśli się przewrócisz siedem razem, wstań także za ósmym). Lalki Dauma symbolizują szybkie wyzdrowienie z choroby, odporność, a przede wszystkim determinację w dążeniu do celu.

Talizmany Darumy po raz pierwszy pojawiły się w XVII wieku i były powszechnie używane w okresie Edo (1615 – 1868) jako amulet chroniący przed ospą. Ospa zniknęła w okresie Meiji (1868 – 1912) po wprowadzeniu szczepień, ale jaskrawo czerwone lalki pozostały popularne do dziś.

Obecnie najwięcej lalek Daruma produkuje się w manufakturach we wspomnianym wcześniej miasteczku Takasaki. Fuku Daruma 福達 磨 - Daruma przynoszący szczęście narodził się w świątyni Shōrinzan Daruma-ji położonej na wzgórzu w pobliżu Takasaki. Założyciel tej świątyni, dawał rolnikom talizman chroniący ich przed nieszczęściami. Była to podobizna Darumy, którą rysował jednym pociągnięciem pędzla. Podczas okresów nieurodzaju i głodu nauczono rolników jak robić lalki daruma z masy papierowej, by mogli znaleźć dodatkowe źródło utrzymania. Do tej pory w Takasaki isnieje kilkadziesiąt rodzinnych zakładów produkujących te lalki.

{youtube}srdZwarhVcw|Jak wygląda proces produkcji lalek Daruma z Takasaki, możecie obejrzeć tutaj{/youtube}

W tradycyjnych manufakturach do produkcji lalek wykorzystuje się drewnianą formę. Obkleja się ją rozmiękczoną masą papierową z makulatury, a także papierowych tacek po jajkach. Następnie całość pokrywa się utwardzającym klejem. Po wyschnięciu rozcina się papier w jednym miejscu tak, by zdjąć wyschniętą maskę z formy. Rozcięcia skleja się z powrotem używając podgrzewanego kleju. Kolejnym krokiem jest farbowanie, najpierw na biało, później na czerwono. Ostatnim etapem jest ręczne zdobienie twarzy Darumy.

Lalki Daruma nie mają namalowanych oczu. Kupując lalkę najczęściej w Nowy Rok, przed ślubem lub innymi ważnymi wydarzeniami życiowymi myślimy o tym, co chcielibyśmy osiągnąć i malujemy lewe oko. Jeśli nasze życzenie się spełni, malujemy drugie oko, a następnie zanosimy lalkę do świątyni, gdzie zostaje spalona podczas dorocznego festiwalu Daruma Kuyō 達磨 供養.

Shōrinzan Daruma-ji

Odwiedzając prefekturę Gunma warto zatrzymać się w miasteczku Takasaki. Miasto uznawane jest za jedno z najcieplejszych miejsc w Japonii. Latem odnotowuje się tam rekordowo wysokie temperatury. W pobliżu znajduje się góra Myogi (1,104 m) wymarzone miejsce dla miłośników wspinaczki skałkowej. Zimą zjeżdżają nad jezioro Onuma miłośnicy wędkarstwa podlodowego. Na miejscu można wypożyczyć potrzebny sprzęt oraz namiot, który będzie chronił nas przed mrozem. W mieście Takasaki będzie trenować reprezentacja Polski przed igrzyskami Tokyo 2020.

Shōrinzan Daruma-ji

Niewątpliwie największą atrakcją miasteczka jest świątynia Shorinzan (Shōrinzan Daruma-ji), uznawana za miejsce narodzin lalki Daruma. Jest bardzo starą budowlą, pochodzi z końca XVII wieku. Została wzniesiona by chronić przed wpływem demonów zamek panującego w tym regionie pana feudalnego Tadataki Sakai. Wg. chińskiej geomancji kierunek północno-wschodni jest uznawany za miejsce, skąd przybywają złe moce, dlatego stawiano tam świątynie, które miały równoważyć negatywne wpływy.

Zwykle świątynie wznoszone były tak, by główny hol zwrócony był w kierunku południowym lub wschodnim, ale ta świątynia zwrócona jest w stronę Gwiazdy Polarnej, która symbolizuje centrum wszechświata i przynosi szczęście. Każdego roku, 7 stycznia o 2:00 w nocy jest celebrowany Festiwal Gwiazd, podczas którego zgromadzeni wierni proszą o pomyślność i szczęście w nadchodzącym roku.

Inną słynną ceremonią, która odbywa się w tej świątyni, jest Ceremonia Otwarcia Oczu Darumy, podczas której przeor maluje jedno oko lalce Daruma i symbolicznie adresuje wszystkie życzenia wiernych do Bodhidharmy.

Kompleks świątynny składa się z kilku pawilonów. Na uwagę zasługuje Kannon-do, czyli pawilon poświęcony bogini miłosierdzia Kannon Bosatsu, jest on najstarszym zachowanym budynkiem świątyni. Po lewej stronie od głównego pawilonu (hondo) znajduje się pawilon Darumy, a w nim dziesiątki drewnianych rzeźb przedstawiających Darumę. Uwagę niewątpliwie przykuwają setki czerwonych lalek, którymi udekorowany jest honden.