Kolebka Karate i ojczyzna ludzi o najdłuższej średniej życia na ziemi - Okinawa

Historia Archipelagu Ryūkyū

Istnieje wiele teorii na temat pochodzenia mieszkańców Okinawy, jedne wskazują na przybyszy z Chin, inne na osadników z Indonezji a nawet Australii. Jest jeszcze teoria dotycząca rozprzetrzenienia się rdzennych mieszkańców Japonii z głownej wyspy Honshū w kierunku pólnocnym (na Hokkaidō) i południowym aż do Okinawy, kiedy na Honshū pojawiła się ludność napływowa, z której uformowały się struktury pierwszego japońskiego państwa... (tą teorię potwierdzałyby badania DNA, w których okazało się, że najwięcej wspólnych genów mają ze sobą mieszkańcy Hokkaidō i Okinawy) ale do końca nie wiadomo. W każdym razie ludność miała się pojawić na archipelagu już 22 000 lat temu i zajmowała się polowaniami oraz zbieractwem.

W XII wieku zaczęły się kształtować struktury osiadłych społeczności trudniących się rolą i nastąpił gwałtowny przyrost liczby ludności.

W okresie Gusuku - XII-XIV wiek, powstały trzy ośrodki władzy, zjednoczone następnie w XV wieku pod panowaniem Sho Hashi w Królestwo Ryūkyū.

Królestwo pod różnymi nazwami znane było nawet w Europie, jako silny ośrodek handlu, który toczył się między archipelagiem a ówczesnymi Chinami, Japonią, Tajlandią, Filipinami i innymi krajami Azjii południowo-wschodniej. Królestwo Ryūkyū pozostawało niezależnym pańswtem do 1606 roku, kiedy zostało zaatakowane przez Japończyków z Satsumy (obecnie Kagoshima) i począwszy od tego roku stało się częścią państwa japońskiego pod rządami Shogunatu Tokugawa. Mimo poddania się Tokugawom i corocznych wizyt w stolicy - Edō, jakich wymagał obyczaj, Ryūkyū w dalszym ciągu prowadziło wymianę handlową z Chinami, będącą jednym z niewielu okien na świat zamkniętej w tym czasie na kontakty z zagranicą Japonii. Handel ustał dopiero w 1875 roku, kiedy cesarz Meiji zakończył istnienie Królestwa Ryūkyū przkształcając je w część nowoczesnej Japonii i tworząc Prefekturę Okinawa.

Okinawa stała się miejscem walk lądowych między Japończykami a Amerykanami w czasie II Wojny Światowej. To tutaj rozegrały się jedne z najbardziej dramatycznych scen wojny. Po II Wojnie Światowej wyspy pozostawały pod okupacją amerykańską aż do 1972 roku. Do dziś funkcjonuje tu największa baza amerykańska w Japonii i regularnie stacjonują tu tysiące amerykańskich żołnierzy. Baza znajduje się w stolicy prefektury - Naha, dzieląc miasto na obszary dostępne dla wszystkich i zamknięte dla Japończyków i turystów, przeznaczone dla wojska. Muszę przyznać, że to ciekawe doświadczenie być w takim mieście, wyobrażałam sobie, że taka baza musi znajdować się w wydzielonym miejscu zdala od japońskich miast, tymczasem całkowicie wcina się ona w strukturę miasta i ma się wrażenie, jakby nagle po drugiej stronie ulicy były małe Stany Zjednoczone otoczone zasiekami. Lokalni mieszkańcy dość często domagają się zaknięcia bazy, ale rząd w odalonym o 2000 km Tokyo raczej nie martwi się peryferiami w kontekście polityki zagranicznej dotyczącej jednego z największych mocarstw świata... baza pozostaje czynna.

Kultura i przyroda Ryūkyū

Archipelag Ryūkyū, zwany też Nansei-shōto lub Ryūkyū-ko, to łańcuch wysp biegnący od Kyūshū na północy do Taiwanu na póludniu. Mniejsze wyspy to twory koralowe, większe są górzyste, a największa z wysp archipelagu to Okinawa.

Klimatycznie archipelag leży w strefie zwrotnikowej z klimatem wilgotnym, w południowej części występują lasy tropikalne, na całość wpływają monsuny, występuje tu pora deszczowa oraz tajfuny.

Północna część archipelagu (wyspy Ōsumi i Tokara) znajdują się w strefie wpływów kultury Kagoshima, zamieszkuje je ludność rdzennie japońska, językiem mówionym jest dialekt japońskiego z Kagoshimy. Dalej na południe wyspy zamieszkiwane są przez rodzimą ludność zwaną ludem Ryūkyū, i choć językiem urzędowym w całej Japonii jest japoński, poszczególne wyspy miały kiedyś odrębne języki, obecnie najbardziej rozpowszechniony jest język Ryūkyū, propagandowo nazwany dialektem japońskiego z Okinawy (nawet dla laika słowa „mensore“ w języku Okinawy i „irasshyaimase“ czy „konnichiwa“ w języku japońskim brzmią całkowicie odmiennie, choć znaczą to samo: witaj, zapraszamy; kolejnym przykłądem może być sama nazwa Okinawa brzmiąca na archipelagu „Uchinā“). Niestety języki Ryūkyū nie mają pisanej, ustandaryzowanej formy, wiele z nich wymarło, a ludność wysp poznała pismo znacznie później niż Japończycy. Najwięcej podobieństw między japońskim i językiem Ryūkyū można dostrzeć w tekstach z okresu Heian - Japonia Dworska VIII-XII wiek.

Ludność Ryūkyū według badań genetycznych spokrewniona jest z Japończykami z Yamato - ludność uważana za rdzennych Japończyków z Honshū, choć ma więcej powiązań z Ainami występującymi na Hokkaidō w północnej części Japonii niż ludność Yamato.

Rodzima religia archipelagu kładzie nacisk na rolę kobiet zarówno we wspólnocie, jak i w pośredniczeniu między ludźmi a bogami - główną postacią w lokalnych społecznościach były kapłanki Noro, które pozostawały dziewicami, a ich urząd był dziedziczny - funkcja przechodziła z kapłanki na córkę jej brata. Choć japoński rząd wraz z zajęciem archipelagu wprowadził zwyczaje patriarchalne, w tradycji, kulturze i wierzeniach pozostało przywiązanie do silniejszej pozycji kobiet, duchy męskie uważa się tu za duchy „z zewnątrz“, a kobiece za duchy „wewnątrz“, co w japońskiej mentalności, gdzie coś im bliżej owego „wewnątrz“ sybmolizującego dom, osobowość, tym istotniejsze, odsuwa męski pierwiastek na plan dalszy, żeński stawiając na piedestale - nie jest to raczej powszechnie uznawane za coś dobrego w tym patrairchalnym kraju o wciąż żywych feudalnych zwyczajach i tradycjach, raczej taka lokalna ciekawostka. Buddyzm również dotarł z czasem na archipelag, ale nie jak w przypadku Yamato w wieku VII a dopiero w XIII. Wpływy shintoizmu są także widoczne, choć zintensyfikowane dopiero w okresie Meiji (II poł. XIX / I poł. XX w.), konfucjanizm był szeroko rozpowszechniony wśród wyższych warstw społecznych zwłaszcza w XVIII i I poł. XIX wieku. Obecnie uznaje się Okinawę za część Japonii również pod względem kultury i religii, zatem powszechnie wyznawane są tu shintō i buddyzm, jednakże w warstwie wizualnej i praktykach religijnych pozostają wpływy rodzimych wierzeć. Ich najlepiej rozpoznawalnym symbolem, który japońscy i zagraniczni turyści zawsze chętnie kupują w różnych formach jako pamiątki z archipelagu, są Shisa - lokalne bóstwa opiekuńcze, które strzegą przed złymi duchami. Przedstawiane są jako dwa siedzące lwy/psy - Shisa to stwór łączący cechy lwa i psa, zawsze występują parami, lewy ma usta zamknięte, a prawy - otwarte. Mieszkańcy Okinawy wierzą, że Shisa z zamkniętymi ustami zatrzymuje dobro w domu, a Shisa z otwartymi - odstrasza zło i umieszczają Shisa na dachach swoich domów lub przed głównym wejściem. Odnoście płci, jedni wierzą, że to kobiety mają usta zamknięte, a mężczyźni otwarte, a inni wierzą odwrtonie, obie wersje są uznawane za obowiązujące w zależności od społeczności.

Legenda głosi, że pierwsze przedstawienie postaci Shisa miało miejsce w zamku Shuri, kiedy emisariusz z Chin ofiarował królowi Ryūkyū naszyjnik z wizerunkiem bóstwa. Okinawę często niepokoił wtedy smok morski, który atakował wybrzeże wyspy i pożerał jej mieszkańców. Kapłanka Noro miała sen, w którym bogowie ukazali jej sposób na pokonanie smoka - poprosiła króla, by podczas ataku pokazał smokowi postać Shisa, a gdy ten to uczynił, rozległ się potężny ryk tak silny, że nawet smok upadł pod wpływem spowodowanych nim wstrząsów. Z nieba spadł wielki kamień, który przygniótł potwora, ten w efekcie zmarł, a z czasem głaz i potwór porośli drzewami oraz trawą i można ich dzisiaj odwiedzać w miejscu zwanym Lasem Gana-mui niedaleko mostu Ōhashi w Naha - stolicy Okinawy.

Głównym miejscem kultu rodzimej religii ludu Ryūkyū było Sefa-Utaki - tajemnicze i malownicze miejsce nad morzem z wieloma jaskniami, gdzie na Okinawę miała przybyć z nieba Bogini Stworzenia. Utaki - czyli miejsca święte zazwyczaj mieściły się w pięknych miejscach, gdzie siły przyrody z wyjątkową mocą dawały o sobie znać. Pierwotne politeistyczne wierzenia zostały następnie wkomponowane w shintoizm i w takiej formie przetrwały do dziś, choć obecni mieszkańcy Okinawy nie są specjalnie gorliwymi wyznawcami którejkolwiek z religii, raczej w eklektycznej formie zwyczajowo obchodzą buddyjskie i shintoistyczne święta oraz wykonują rytuały zgodne z dwoma obrządkami.

Sztuka i muzyka, zwłaszcza tańce ludu Ryūkyū przypominają formą te z Hawajów i innych wysp Pacyfiku. Kobiety dawniej nosiły tatuaże w kolorze indygo na dłoniach, które symbolizowały dorosłość oraz strzegły przed złymi mocami (rząd Meiji zakazał ich w XIX wieku). Mężczyźni nosiłi charakterystyczne koki na czubku głowy, ale ten zwyczaj również już wymarł. Charakterystyczny sposób tkania oraz tkaniny z włokien bananowych wytwarzane na Okinawie jeszcze przed XIV wiekiem są wpisane na listę dziedzictwa narodowego Unesco.

W Północnej części głównej wyspy Okinawa znajduje się jeden z największych lasów deszczowych w Azji, które zamieszkuje wiele endemicznych gatunków, m.in. zagrożony wyginięciem wodnik okinawski czy dzięcioł okinawski. Na Okinawie występują również bardzo jadowite węże, których jad jest śmiertelny dla człowieka zwane popularnie habu.

Kuchnia i długie życie na Okinawie

Mieszkanki Okinawy to najdłużej żyjące kobiety świata, również mężczyźni cieszą się tu zdrowiem i długim życiem, a wszystko zawdzieczać mają diecie, która jest zrównoważona i skomponowana z odpowiednich składników bogatych w witaminy. Gorzki ogórek - goya - jest podstawą wielu dań, ale i wieprzowina po długim procesie gotowania pozbawiającym ją prawie w całości tłuszczu również. Kuchnia Okinawy wyrkorzystuje wiele bogatych w witaminy warzyw, owoców morza, ryb. Ryż zbiera się tu dwa razy w roku, ale został on wprowadzony do diety mieszkańców dopiero w XIII wieku, wcześniej nie znano tu tej rośliny. Potrawy z Okinawy łączą w sobie wpływy kuchni chińskiej i japońskiej oraz innych azjatyckich krajów, z którymi królestwo Ryūkyū miało kontakty handlowe.

Agu to rodzimy gatunek świń, który od wieków hodowany jest na archipelagu i stanowi podstawę wielu potraw. Mieszkańcy wysp wykorzystują niemal wszystkie części świni w myśl powiedzenia: „zjada się wszystko, nawet jej płacz“. Obróbka mięsa traw długo, zazwyczaj gotuje się je godzinami, by tłuszcz się wytopił, a mięso zmiękło.

Jedną z najbardziej popularnych potraw na Okinawie jest Okinawa Soba - makaron w zupie na bazie kości wieprzowych i wywaru z ryby bonito, podawany z dodatkiem wieprzowiny lub warzyw. Ciekawą cechą tej potrawy na Okinawie jest to, że soba - znany jako gryczany japoński makaron - nie zawiera w ogóle mąki gryczanej.

Narodowe danie wyspiarzy na Okinawie to champuru - w lokalnym języku oznacza to „mieszać“ i, jak można się domyślić, potrawa ta ma wiele odmian, gdyż można nazwać tak wszystko co zmieszamy razem i usmażymy na patelni. Najbardziej rozpowszechniona wersja to smażony gorzki ogórek - goya z innymi warzywami lub wieprzowiną czy tofu.

Awamori - lokalny alkohol warzony z ryżu (przeważnie tajskiego) z dodatkiem drożdży i cukru, który uważa się, że im starszy tym lepszy, dlatego odstawia się go po wyprodukowaniu, by leżakował. Zazwyczaj ma około 20-25% i jest doskonałym dodatkiem do wyspiarskich dań.

Wyspa Okinawa

Główna - największa wyspa archipelagu ma do zaoferowania wiele różnorodnych atrakcji w zależności od regionu. Dzieląc ją na północną, środkową i południową część można zarówno zwiedzać historyczne miejsca, jak i lasy tropikalne czy nurkować pośród jednej z najpiękniejszych raf koralowych świata.

Północna Okinawa

Główną atrakcją północnej części Okinawy jest las tropikalny Yanbaru - dżungla rozciąga się od morza w głąb lądu. Ciekawym sposobem zwiedzania lasu jest rejs kanu po wcinającej się w głąb dżungli zatoce Gesashi lub trekking i rejs kajakiem po morzu aż do wodospadów Hiji. Las zamieszkuje wiele endemicznych gatunków zwierząt, m.in. dzięcioł okinawski i wodnik okinawski.

Półwysep Motobu, do którego prowadzi przepiękna trasa - droga zawieszona nad szmaragdowym oceanem, to kolejna ciekawa destynacja na północy Okinawy. Tutaj znajdują się np. wpisany na listę dziecictwa UNESCO Zamek Nakijin czy Oceanarium Churaumi, w którego ogromnych akwariach pływają rekiny oraz płaszczki. Choć z zamku pozostały jedynie ruiny, w XIV wieku był on stolicą Hokuzan - północnej części Królestwa Ryūkyū i pełnij również funkcje religijne. Jako miejsce kultu można zwiedzać je do dziś, ponieważ utaki na jego terenie wciąż zachwycają bujną przyrodą. Z dawnych zabudowań pozostały piękne, grube mury z wyraźnymi łukami.

Wybrzeże Onna to część Okinawy, gdzie można skorzystać z pól golfowych, ekskluzywnych ośrodków wypoczynkowych oraz ponurkować na pobliskiej rafie - rafa zapewnia spektakularne widoki, ale by dotrzeć do kolorowych, tropikalnych ryb, nie potrzeba mieć dużych umiejętności - organizowane są rejsy dla początkujących i zaawansowanych, które można dostosować do własnego poziomu. Piękne plaże oraz skaliste klify i punkty widokowe doskonale dopełniają plan zwiedzania umożliwiając relaks, aktywne spędzanie czasu lub robienie niewiarygodnych zdjęć.

Środkowa Okinawa

Centralna część wyspy również ma do zaoferowania wiele różnorodnych atrakcji - tradycja spotyka się tu z nowoczesnością, dawna kultura Ryūkyū ze współczesną amerykańską.

Yomitan, w którym mieści się Yachimun no sato, czyli wioska porcelany, to magiczne miejsce, gdzie można w namacalny sposób doświadczyć zachowanej tradycji wyrobu ceramiki. W wielu domach prowadzonych przez rdzennych mieszkańców dostępne są warsztaty wytwarzania naczyń ceramicznych oraz galerie, gdzie można takowe podziwiać.

Na przylądku Zampa czeka na przybysza spektakularny widok - rzędy 30 metrowych klifów, na których wznosi się latarnia morska, a jej biały budynek pięknie kontrastuje z lazurem wody, polecane zwłaszcza na zachody słońca.

Miasto Okinawa, niedaleko bazy lotnictwa USA Kadena, jest miejscem, gdzie łączą się kultury lokalna z amerykańską, a powstała w efekcie kultura champuru - champuru oznacza po okinawsku „mieszać“ - jest charakterystyczna dla współczesnej muzyki, np. pop, czy sztuki na wyspie.

Podróżni znajdą tu wiele muzycznych lokali, restauracji czy sklepów, a w nich przybyszy z całego globu, co czyni atmosferę wyjątkowo kosmopolityczną. Niedaleko Okinawa City leży miasto Uruma, gdzie z kolei przejechać się można najdłuższą drogą przez morze (Kaichu-doro), która liczy prawie 5 km i biegnie nad powierzchnią morza.

Chatan to rejon, w którym skupia się hadlowe serce wyspy. Główną atrakcją jest Mihama American Village z zabudową jakby żywcem przeniesioną ze wschodniego wybrzeża USA. Dodatkowo nad wszystkim góruje młyńskie koło, z którego rozciąga się malowniczy widok na panoramę miasta. W Chatan mieści się wiele butików, restauracji z tradycyjną kuchnią z Okinawy, ale i fast foodów, wieczorami pod podświetlonym młyńskim kołem odbywają się koncerty na żywo, a na pobliskiej plaży Sunset Beach każdy może spędzać czas według uznania, czy to na grillowaniu czy na wylegiwaniu się na piasku. Właściwie w tym centrum handlowym jest tyle sklepów i innych atrakcji, że można spędzić tu cały dzień a i tak jest co robić - jeżeli ktoś lubi zakupy.

Południowa Okinawa

W południowej części wyspy znajduje się stolica Prefektury Okinawa - Naha, a w niej, oprócz centrów handlowych (w tym takich, gdzie Japończycy mogą kupić produkty importowane duty free mimo iż są w Japonii), budynków lokalnych władz czy restauracji, mieszczą się również muzea i pomniki poświęcone II Wojnie Światowej oraz zabytki i miejsca kultu.

Kokusai dori to główna ulica w Naha, przy której można znaleźć najwięcej sklepów, restauracji i turystów.

Wpisany na listę dziedzictwa narodowego UNESCO Zamek Shuri był centrum politycznego życia Królestwa Ryūkyū, niestety spłonął doszczętnie w czasie walk na Okinawie podczas II Wojny Światowej w 1945 roku. Został odbudowany wiernie z zachowaniem tradycyjnego stylu architektonicznego oraz kolorystyki - charakterystyczne czerwone ściany oraz dach, ale ponownie strawił go pożar w ostatnim miesiącu i w tej chwili nie jest jeszcze znana data ponownego otwarcia zamku dla zwiedzających.

Prefekturalny Park Pokoju - the Okinawa Prefectural Peace Memorial Park znajdujący się w południowej części wyspy oraz położone w parku Muzem Pokoju (Peace Memorial Museum) to jedno z wielu miejsc upamiętnienia walczących na wyspie mieszkańców w trakcie starć II Wojny Światowej. W muzeum, oprócz ważnych fotografii dokumentujących walki, można znaleźć świadectwa lokalnych mieszkańców oraz eksponaty wojenne.

W parku oglądać można pomnik upamiętniający wszystkie ofiary walk na Okinawie bez względu na ich narodowość - Pomnik Pokoju (Kamień Pokoju), pod którym zdarza się, że również zwiedzający turyści składają kwiaty.

Sefa-Utaki - najświętsze miejsce na Okinawie

Sefa-Utaki to naturalna kompozycja skalna - przez trójkątne przejście przechodzić dawniej mogły tylko kobiety, mężczyźni nie mieli wstępu do świątyni. Stąd rozciąga się widok na wyspę Kudaki, na którą miała zejśc z nieba bogini stworzenia - Amamikyo. Świątynie w rodzimym kulcie Ryūkyū, inaczej niż w kultach shintō czy buddyzmie, nie mają ołtarzy czy wydzielonych miejsc do modlitw. Elementami czczonymi są siły przyrody, więc nie ma tu posągów, czy malowideł. Po wejściu na teren Sefa-Utaki należy zachować ciszę i pomodlić się w myślach, skały i kamienie mają tu wartość sakralną, dlatego nie powinno się na nie wchodzić, ani ich przesuwać.

Trudno jednoznacznie powiedzieć ile dni powinien podróżnik przeznaczyć na zwiedzanie Okinawy - jeśli dysponujemy autem (można wynająć na wyspie w jednej z wielu wypożyczalni) jeden czy dwa dni wystarczą na objazd po całej wyspie i szybkie zwiedzenie większości opisanych miejsc. Jeśli planujemy relaks w resortach typu all inclusive, jakie oferuje główna wyspa, ale i ościenne wysepki, można zaplanować pobyt z kilkoma dniami na zwiedzanie, a resztą na relaks nad oceanem czy basenem. Gorąco polecam nurkowanie na rafie i ekologiczne wycieczki do lasu tropikalnego na pólnocy Okinawy, na spokojnie jeden dzień zwiedzania, jeden dzień rejs kanu i jeden nurkowanie połączone z pobytem na plaży powinny wystarczyć. Na główną wyspę jest najłatwiej się dostać - loty bezpośrednie z wielu miast w Japonii są obsługiwane przez lotnisko w Naha. Jeśli jednak szukamy czegoś wyjątkowego i mamy czas na rejsy promem dalej, archipelag Ryūkyū to mnóstwo wysp i wysepek, które mają wiele do zaoferowania dla wymagającego podróżnika... ale o nich w nastepnej odsłonie bloga.