Naoshima - Wyspa Sztuki, czyli „dobre samopoczucie“ po japońsku

Wszystko zaczęło się w latach osiemdziesiątych, kiedy na wyspie Naoshima spotkali się Tetsuhiko Fukutake - założyciel wydawnictwa Fukutake oraz fundacji o tej samej nazwie, i Chikatsugu Miyake - ówczesny burmistrz miasta Naoshima (administracyjnie do miasta należy 27 wysp, z których Naoshima jest największa). Fukutake szukał miejsca, gdzie mogłaby spotykać się młodzież z całego świata, a Miyake chciał rozwijać region, ale niekoniecznie go industrializować. W 1989 roku wspólnie doprowadzili do organizacji pierwszego obozu młodzieżowego, a w latach 90. do inicjatywy dołączyła firma Benesse, dzięki której na wyspie Naoshima powstało wiele świątyń sztuki - w 1992 roku otwarte zostało Benesse House Museum, które pełniło role hotelu i muzeum sztuki współczesnej.

Warto w tym miejscu nadmienić o idei, jaka przyświecała i dalej przyświeca temu przedsięwzięciu: nazwa Benesse, będąca jednocześnie mottem firmy, pochodzi z łaciny i znaczy „bene” - dobre, „esse” - być, co na angielski tłumaczone jest jako „wellbeing”, a na polski „dobre samopoczucie”. Japończycy znani są z miłości do sztuki i Natury, a Naoshima to miejsce, gdzie te dwie miłości się łączą i tworzą coś niezwykłego i wieloaspektowego - jak można przeczytać na stronie wydarzenia: „Naszym celem jest połączenie sztuki z dziewiczą przyrodą miejsca, którego krajobraz ma fakturę bogatą w historię i kulturę. Staramy się, by przybysze odnaleźli tu „dobre samopoczucie” - harmonię, poprzez kontakt z naturą, krajobrazem i ludźmi, wypełniając tym samym motto Benesse.”

Naoshima to nie tylko miejsce, to niebywałe przedsięwzięcie w wymiarze zarówno artystycznym, jak i społecznym - rejon wysp Morza Wewnętrznego to jedno z najszybciej wyludniających się miejsc w Japonii, które w latach 80., 90. oraz od początku XIX stulecia doświadcza problemów związanych ze starzeniem się społeczeństwa i odpływem młodszej ludności do miast. Projekt Benesse, oprócz celów finansowych czy mecenatu sztuki współczesnej, za cel obrał również rewitalizację wysp i ich rozwój gospodarczy czy przyciągnięcie młodych w te rejony.

Dojazd na Naoshimę z Tokyo czy Ōsaki wymaga przesiadki w Okayama, z portu Uno w prefekturze Okayama kursują promy, a przystanie promowe na wyspie są dwie: Honmura i Miyanoura, z obu kursują autobusy (jeden/dwa na godzinę), które umożliwiają przemieszczanie się po terenie wyspy. Można również wynająć rower i objeżdżać nim wyspę, trasa nie jest zbyt trudna, choć miejscami prowadzi przez wzniesienia.

Główne atrakcje Naoshimy

Chichu Museum of Art - zaprojektowane przez japońskiego architekta Tadao Andō, wybudowane w 2004 roku muzeum sztuki. Nazwa „chichu” oznacza po japońsku „w ziemi” - budynek muzeum prawie w całości mieści się pod ziemią, aby nie dysharmonizować krajobrazu, niemniej jednak wiele sali muzealnych oświetlanych jest światłem dziennym, które zmieniając swoje natężenie w ciągu dnia wraz z ruchem słońca, pozwala na oglądanie dzieł sztuki oświetlanych promieniami słonecznymi o różnej barwie i sile w zależności od pory dnia i roku. Sam budynek uznawany jest za formę sztuki, architekt kierował się zasadą krytycznego regionalizmu, która odrzuca ornamentykę, na rzecz prostoty, ale jednocześnie wykorzystuje walory lokalne, takie jak położenie, krajobraz itp.

W bogatych zbiorach Chichu Art Museum znajdują się m.in. obrazy Claude Moneta, instalacje Waltera De Maria czy Jamesa Turrella.

Benesse House Museum - zaprojektowane również przez Tadao Andō muzeum będące jednocześnie hotelem, w myśl idei łączenia sztuki, architektury i natury, wybudowane zostało w 1992 roku. Oprócz widowiskowego kompleksu mieszczącego się na wzgórzu z widokiem na Morze Wewnętrzne, Benesse House Museum mieści na swoim terenie instalacje zaprojektowane przez artystów, w wybranych przez nich samodzielnie lokalizacjach - nie tylko w korytarzach obiektu, ale także w pobliskim lesie czy na plaży. Można znaleźć instalacje m.in. twórców takich jak: Andy Warhol, Yayoi Kusama, Yoshihiro Suda, Shigeo Anzai, Shinrō Ōtake, George Rickey, Rika Noguchi, Alberto Giacometti, Yukinori Yanagi, Robert Rauchenberg, Sam Francis, Cy Twombly, Tom Wesselmann, Jean Michel Basquiat, Richard Long, Kan Yasuda, Jonathan Borofsky, Hiroshi Sugimoto, Jennifer Bartlett, Louise Nevelson, Kenjiro Okazaki, Yasuo Kuniyoshi, Jannis Kounellis, Bruce Nauman, Teresita Fernandez, Michelangelo Pistoletto, Antony Gormley i wielu innych.

Muzeum Lee Ufan - muzeum powstało dzięki współpracy architekta Tadao Andō z artystą Lee Ufanem - uznany w Europie i Japonii artysta urodzony w Korei, będący jednym z czołowych twórców japońskiej szkoły „Mono-ha” powstałej w latach 60. XX wieku. Ciekawa architektura obiektu współgra z dziełami Ufana dając zwiedzającym wrażenie spokoju, ale i dynamiki. Położony w niewielkiej dolinie kompleks, otoczony wzgórzami i oceanem, oferuje przybyszom przestrzeń, w której harmonizują ze sobą natura, architektura i sztuka. W muzeum umieszczone zostały dwuwymiarowe obrazy Lee Ufana oraz wiele jego konstrukcji ze stali i kamieni, gdzie ingerencja twórcy jest niewielka, a które współgrają z otaczającą je przyrodą.

Muzeum Andō - myślę, że jest to jeden z najciekawszych obiektów na wyspie, mieszczący się w miejscowości Honmura (port Honmura - jeden z dwóch portów, przez które można się dostać na Naoshimę) ponad stuletni dom, został przez wspomnianego wielokrotnie wcześniej architekta - Tadao Andō wylany betonem od środka. Brzmi to może dziwnie, ale stworzona przez Andō bryła łączy przeszłość z teraźniejszością, drewno z betonem, światło z cieniem - sam architekt-artysta powiedział o swym dziele, że jego celem było stworzenie przestrzeni dającej wrażenie głębi, mimo niewielkiego rozmiaru, gdzie zderzające się ze sobą przeciwieństwa będą mogły wchodzić ze sobą w interakcje. Zbiory muzeum to przede wszystkim fotografie ilustrujące historię Naoshimy oraz prace Tadao Andō. Nietuzinkowy obiekt umożliwia poznanie dziejów wyspy w interesujący sposób.

Miyanoura Gallery 6 - Galeria Miyanoura 6 położona w miejscowości Miyanoura (drugi z dwóch portów, dzięki którym można dostać się na Naoshimę) została otarta w 2013 roku. Zaprojektował ją, wraz z sąsiadującym z nią parkiem, architekt Taira Shishizawa, który przerobił budynek dawnego salonu gier Pachinko. Galeria to miejsce spotkań turystów z lokalnymi mieszkańcami oraz punkt początkowy projektu Muzeum ” ” Setouchi - projekt mający na celu zebranie mieszkańców, badaczy oraz specjalistów z różnych dziedzin do współpracy przy zachowaniu sztuki oraz tradycji regionu Setouchi. Pierwszą wystawą w ramach projektu jest wystawa zdjęć fotografa z Okayamy Yoichiego Midorikawy, który od lat 30. XX wieku do roku 2000 fotografował region Setouchi i utrwalił na swych pracach krajobrazy oraz codzienne życie mieszkańców i zachodzące w nim na przestrzeni lat zmiany.

Łaźnia Naoshima „I love yū“ - łaźnia została stworzona przez urodzonego w Tokyo artystę Shinrō Ōtake, który zaprojektował wystrój zarówno na zewnątrz jak i wewnątrz. Nazwa to gra słów: „I♥︎湯”,co czytane jako: „I love yū” przywołuje na myśl angielskie „I love you”, oznacza jednak nie „kocham cię”, a „kocham gorącą wodę” („yū“ - ciepła woda). Łaźnią zarządzają lokalne władze miejskie i każdy może z niej skorzystać, by, biorąc kąpiel, również doświadczać sztuki - wellbeing po japońsku - piszę to z uśmiechem, który rozumie każdy, kto kiedykolwiek miał okazję odwiedzić japońskie gorące źródła - onseny - i mógł naocznie stwierdzić, z jaką nabożnością Japończycy poddają się rytuałom związanym z kąpielą.

Wyspa sztuki jest, z pewnością, trafionym określeniem Naoshimy, na zakończenie chciałam wspomnieć jeszcze o dwóch bardzo ciekawych projektach, jakie są na jej terenie realizowane:

Seto Triennale - odbywający się co trzy lata począwszy od 2010 roku festiwal sztuki, w trakcie którego na Naoshimie oraz sąsiadujących z nią wyspach organizowane są rozmaite wystawy i spotkania, mające na celu propragowanie sztuki współczesnej. W tym roku 4 listopada zakończy się kolejna edycja Triennale.

Projekt „Domy Sztuki” - rozpoczęty w 1998 roku projekt, polegający na tym, że artystom udostępniane są domy na wyspie, które mają zaaranżować w wybrany przez siebie sposób - w tej chwili na „Domy Sztuki“ składa się siedem lokali: Kadoya, Minamidera, Kinza, Świątynia Go’o, Ishibashi, Gokaisho i Haisha. Dostępne są bilety łączone na wszystkie domy, oprócz Kinza, który można zwiedzać jedynie po dokonaniu rezerwacji wcześniej, lub pojedyncze wejściówki. Domy rozmieszczone są w rejonie Honmura i odwiedzanie ich nieodzownie łączy się z przechodzeniem uliczkami miasteczka, spotykaniem lokalnych mieszkańców oraz wejściem w ich codzienne życie, dzięki czemu wokół przybyszów roztacza się zwykła codzienność, w której strukturę wplatają się losy gości, historia i sztuka. Projekt ma charakter pracy u podstaw, co umożwliwa interakcje miasta z wsią, młodych ze starszymi, turystów i mieszkańców.

Choć do samej kontemplacji sztuki nikt nie potrzebuje przewodnika, to wizytę na Naoshimie można połączyć z dłuższym pobytem w regionie Setouchi czy nawet wycieczką szlakiem Shimanami Kaidō. Warto skorzystać przy tej okazji z doświadczenia i wiedzy przewodnika, by nie gubić się po drodze czy choćby postarać się o profesjonalny plan podróży i czas, który łatwo zmarnować na zastanawianie się, w którą pójść stronę, przeznaczyć na kontemplację wybitnych dzieł sztuki na wyspie.